Hoe herken ik een catfish en wapen ik me tegen catfishing? (2024)

Catfishing: het is een term die je tegenwoordig steeds vaker in het nieuws voorbij ziet komen. Maar wat is catfishing nu eigenlijk, hoe vaak komt het voor, wat zijn de gevolgen, wat kun je doen om het te voorkomen én wat kun je doen als je een slachtoffer bent van catfishing? We leggen het je graag uit.

Wat is een catfish?

Je kent de benaming ‘catfishing’ misschien wel van de documentaire of de Amerikaanse MTV show ‘Catfish’. Dit is een show waarbij het allemaal draait om een persoon die zich online anders voordoet dan wie hij (of zij) daadwerkelijk is.

Dat is ook precies wat een catfish is: een persoon die in werkelijkheid iemand anders is, dan de persoon die hij of zij online zegt te zijn.

Een catfish gebruikt een nepprofiel om online contact te zoeken met mensen. Een catfish misbruikt mensen die online op zoek zijn naar liefde of vriendschap. Ze verleiden deze mensen, proberen hun vertrouwen te winnen en verliefd te laten worden. Vaak probeert een catfish ervoor te zorgen dat het slachtoffer geld overmaakt.

Feitje: waar komt de naam catfish vandaan?

Misschien ben je benieuwd waar de term catfish vandaan komt? Catfish betekent letterlijk vertaald meerval en ontleent zijn naam aan een oud verhaal waarin wordt gezegd dat vissers meerval en kabeljauw samen verscheepten. De meerval (catfish) is de natuurlijke vijand van de kabeljauw en joeg deze ‘vis’ voortdurend op. Hierdoor bleef de kabeljauw vers en actief en smaakte bovendien beter.

Digitale catfish jagen hun slachtoffer ook op. Vandaar dat deze term wordt gebruikt om hen te beschrijven.

Redenen waarom mensen catfishen

Er zijn veel verschillende redenen waarom mensen catfishen. Nu kan catfishing natuurlijk heel onschuldig zijn; een onzeker persoon zet de foto van een knappe onbekende op zijn of haar profiel om zo makkelijker in de smaak te vallen. Deze mensen catfishen omdat ze eenzaam zijn of zich ondergewaardeerd voelen in de maatschappij die hen niet aantrekkelijk vindt. Ze creëren daarom een online persoonlijkheid om mensen aan te trekken waarvan ze denken dat ze in het echte leven niet in hen geïnteresseerd zouden zijn.

Maar het kan ook veel minder onschuldige doeleinden hebben. Voorbeelden hiervan zijn anoniem pesten, online stalken, internetfraude, oplichting, of zelfs het aangaan van een neprelatie om op deze manier geld los te krijgen bij het slachtoffer.

Veel catfishers maken hun slachtoffers uiteindelijk geld afhandig. Ze zullen vaak smoesjes verzinnen om financiële hulp te vragen. Ze kunnen het slachtoffer vertellen dat ze geld nodig hebben om hen op te zoeken. Of misschien is een familielid ziek en hebben ze geld nodig voor medische kosten.

Je kunt het gevoel hebben dat je ze helpt door (wat) geld over te maken, maar ze zullen waarschijnlijk met meer smoesjes blijven komen en om financiële hulp blijven vragen.

Waar kun je gecatfisht worden?

Catfishing vindt voornamelijk plaats op social mediaplatformen en online datingsites of -apps. Apps als Tinder, maar ook social mediakanalen als Instagram en Facebook worden ook actief gebruikt om mensen op te lichten.

De catfish weet op gevoelens in te spelen, een vertrouwensband aan te gaan, een menigte op te jutten of zelfs liefdesgevoelens te creëren om het slachtoffer (of meerdere slachtoffers) op deze manier tot dingen aan te zetten waar hij of zij anders misschien wel twee keer over na zou hebben gedacht.

Hieronder bespreken we enkele van de meest voorkomende ‘catfishing-platformen’. Ook bespreken we hoe de oplichting er op de verschillende platforms uitziet.

Tinder catfishing

Tinder is een van de grootste online datingplatforms. Het zal je dan misschien ook niet verbazen dat catfishing veel voorkomt op Tinder.

Zodra de catfish een ‘match’ heeft gemaakt met zijn slachtoffer, zal hij hem berichten sturen en proberen zijn vertrouwen te winnen. Hier begint de catfishing cyclus.

De datingapp is niet blij met de nepprofielen. Daarom heeft Tinder onlangs aangekondigd dat ID-verificatie binnenkort wereldwijd zal worden uitgerold. De functie waarmee gebruikers zich kunnen legitimeren via een identiteitsbewijs is nu nog vrijwillig. ID-verificatie zou het veel moeilijker moeten maken voor catfish om hun ‘vangst’ te vinden. Blijf daarom altijd op je hoede en zorg dat je privacyinstellingen op Tinder goed ingesteld staan. Als je klaar bent met de app, is het bovendien slim om je Tinder-profiel op de juiste manier te verwijderen. Op die manier blijf je uit de handen van de catfish.

Catfishing op Facebook

Facebook is het grootste sociale medium ter wereld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er zoveel aan catfishing wordt gedaan op dit populaire platform. Een catfish ziet Facebook als een manier om in contact te komen met veel potentiële slachtoffers. Ze maken een nepaccount aan en slaan toe.

Velen van ons hebben waarschijnlijk wel eens een verdacht uitziend vriendschapsverzoek ontvangen. Het beste is om deze te negeren en te verwijderen.

Facebook catfishing begint meestal met het sturen van een vriendverzoek naar het slachtoffer. Soms stuurt de catfisher een bericht, in de hoop dat het slachtoffer zal antwoorden. Zodra het slachtoffer reageert, lokt de dader hem of haar in de val met zoete praatjes en nepverhalen.

Instagram catfishing

Instagram is visueel georiënteerd en heeft meer dan een miljard gebruikers. Dit maakt Instagram een ideaal platform voor de catfish om op zoek te gaan naar zijn prooi. Catfish kunnen hun slachtoffer een volgverzoek sturen of een direct bericht via Instagram Direct. Dat laatste verschijnt als een berichtverzoek en moet door het slachtoffer worden goedgekeurd.

Via Instagram kun je eenvoudig in contact komen met iemand die te mooi lijkt om waar te zijn. Uiteindelijk blijkt dit dan een catfish te zijn. Dit is slechts één van de vele Instagram scams waar je voor moet oppassen.

8 tekenen dat je te maken hebt met een catfish

Catfish zijn over het algemeen erg goed in het misleiden van hun slachtoffers. Ze laten het slachtoffer verliefd op hen worden, waardoor ze niet meer helder nadenken en stomme dingen doen. Toch zijn er meestal een paar duidelijke waarschuwingssignalen dat je gecatfisht wordt. We zullen deze rode vlaggen hieronder doornemen en elk van de tekenen nader toelichten.

1. Vermijden van (video)gesprekken

Catfish willen situaties vermijden waarin hun ware identiteit bekend wordt. Daarom zullen ze nooit akkoord gaan met een videochat of een persoonlijke ontmoeting. Vaak zullen ze zelfs een gewoon telefoongesprek (zonder video) niet accepteren. Zelfs hun stem kan informatie prijsgeven die ze verborgen willen houden. Bijvoorbeeld dat de catfish een man is in plaats van een vrouw of vice versa.

Als jouw online crush steeds smoesjes verzint om niet af te spreken of een (video)gesprek te hebben, dan is dit een duidelijke rode vlag voor catfishing.

2. Geen online aanwezigheid (op andere platforms)

Tegenwoordig zijn we met z’n allen steeds meer online. Daarom mag je verwachten dat iemand die actief is op één sociaal platform, ook actief is op andere platforms. Vooral bij jongeren is dit het geval.

Vraag jezelf eens af: waarom heeft die succesvolle zakenman die je net op Facebook hebt ontmoet geen LinkedIn-pagina om zijn bedrijf te promoten, of zelfs om te zoeken naar nieuwe partnerships en rekruten? Waarom heeft dat mooie fitnessmodel dat je op Tinder hebt leren kennen, geen voorbeelden van haar werk op Instagram of op haar Facebookpagina?

Als de persoon die je net hebt ontmoet een zeer beperkte online aanwezigheid heeft, vraag jezelf dan af waarom. Zeker in combinatie met andere tekenen, zou dit zomaar een rode vlag kunnen zijn.

3. Zeer weinig vrienden of volgers

Wanneer iemand die je online benadert erg weinig vrienden heeft op Facebook kan dit een teken zijn voor catfishing. Ook als iemand weinig volgers op Instagram heeft kan dit een rode vlag zijn. Mogelijk heb je dan te maken met een catfish.

Wanneer iemand weinig vrienden of volgers heeft dan betekent dit natuurlijk niet altijd dat je te maken hebt met een catfish. Iemand kan nieuw zijn op het platform of het niet prettig vinden om te veel contacten te hebben. Misschien is het onderhouden van contact met familie, vrienden, collega’s en kennissen niet het hoofddoel van hun socialemediagebruik. Toch is het aan te raden om voorzichtig te zijn wanneer een profiel zeer weinig vrienden of volgers heeft.

4. Een zeer recent aangemaakt profiel

Als een social mediaprofiel zeer recent is aangemaakt, kan dit een rode vlag zijn. Dit is vooral iets om op te letten als een profiel wel een behoorlijk aantal vrienden of volgers heeft, maar er toch iets verdachts aan de hand lijkt.

Een recent aangemaakt profiel kan gewoon betekenen dat iemand echt nieuw is op een sociaal medium. Maar het kan ook betekenen dat ze regelmatig nepprofielen aanmaken om nieuwe slachtoffers te vinden. Zodra een profiel wordt gerapporteerd op een sociaal medium, wordt het namelijk vaak verwijderd. Catfish maken daarom vaak veel nepprofielen aan, na elkaar of tegelijkertijd.

5. ‘Professionele’ foto’s

Als je online contact hebt met iemand die alleen professioneel uitziende foto’s op zijn of haar profiel heeft, dan is dit vaak ook een teken dat er iets niet klopt. De meeste mensen op sociale media – beroemdheden en influencers uitgezonderd – uploaden voornamelijk foto’s van familie en vrienden en een paar selfies.

Als je een profiel tegenkomt vol met professioneel uitziende foto’s, kan dit ofwel een teken zijn dat ze foto’s van iemand anders gebruiken (meer hierover later), of ze hebben veel moeite gedaan om zichzelf er beter uit te laten zien. In beide gevallen is het verstandig om je af te vragen waarom.

Zelfs als het hun echte foto’s zijn, is het waarschijnlijk dat iemand je probeert te lokken met overdreven flatterende foto’s. Natuurlijk promoten veel (aspirant-)modellen zichzelf op sociale media, maar hoeveel van hen benaderen willekeurige vreemden online uit romantische interesse?

6. Gestolen foto’s

Het spreekt voor zich dat het gebruik van gestolen foto’s online een nog ernstiger teken van kwade opzet is dan het gebruik van professionele stockfoto’s. Als iemand gestolen foto’s gebruikt, is de kans groot dat hij of zij erop uit is om je op te lichten. Het oplichten van mensen op sociale netwerken is immers een van de meest voorkomende redenen om een nepaccount aan te maken.

Gelukkig is het vaak vrij eenvoudig om erachter te komen of iemand gestolen foto’s gebruikt op social media-accounts. Je kunt gewoon Google reverse image search gebruiken om vergelijkbare foto’s te vinden als degenen die door je (potentiële) catfish worden gebruikt. Op die manier kun je achterhalen waar ze vandaan komen. Volg onderstaande stappen om Google reverse image search uit te voeren:

1. Ga naar Google Afbeeldingen (Google image).
2. Klik op het kleine camerapictogram.
3. Upload een foto of plak de URLvan een foto en start je zoektocht.
4. 

7. Vragen om geld

Dit is een van de meest voor de hand liggende tekenen dat je te maken hebt met een catfish. Een veelvoorkomende reden om mensen te catfishen is immers het verzinnen van smoesjes om hen later om geld te vragen. Vraag jezelf eens af: zou je iemand die je net online hebt ontmoet om geld vragen? Vooral als je hoopt een relatie met hem of haar te krijgen zou je dit niet snel doen, toch?

8. Vragen naar expliciete foto’s of video’s

Vragen om expliciete foto’s of video’s kan een grote rode vlag zijn. Dit kan betekenen dat de vrager catfishing probeert te combineren met een andere gevaarlijke vorm van cybercriminaliteit: sextortion. In dit scenario wordt catfishing gebruikt om gevoelige beelden van jou te verkrijgen. Later worden deze beelden gebruikt om jou af te persen om meer beelden te verstrekken of de ‘sextorter’ te betalen.

Catfishing bij kinderen: pas op voor vreemden

Hoewel de meeste catfish zich richten op de leeftijdsgroep van 40 tot 65 jaar, richten zich ook steeds meer catfish zich op een nog kwetsbaardere doelgroep: kinderen. Vooral tieners worden steeds vaker slachtoffer van een catfish. Een volwassen man die zich bijvoorbeeld online voordoet als een 15-jarige tiener, en op deze manier een vertrouwensrelatie met het slachtoffer aangaat.

Meer dan eens worden jonge kinderen en tieners slachtoffers van deze oplichting, en in sommige gevallen zelfs slachtoffer van bijvoorbeeld een ‘loverboy’. Het is dus voor zowel ouder als kind ontzettend belangrijk om internetcontacten altijd onder de loep te nemen.

Hoewel het onmogelijk (en ook overbodig) is om het internetgedrag van een kind continu te monitoren, kun je als ouder wel de nodige voorlichting geven over internetveiligheid. Vertel je kinderen bijvoorbeeld om nooit (intieme) foto’s te versturen, zeker niet naar vreemden, en geen ontmoetingen te realiseren met contacten die ze online hebben leren kennen. Willen ze deze persoon toch graag ontmoeten? Dan ga jij als ouder natuurlijk mee.

Op deze manier zorg je ervoor dat ook kinderen goed nadenken over hun internetgebruik en de mogelijke consequenties. Zo help je ze de nodige stappen te nemen om catfishing te voorkomen.

Wat (niet) te doen wanneer je het slachtoffer bent van catfishing

We hopen natuurlijk dat je door het bestuderen en herkennen van de bovenstaande catfishing-signalen veilig online kunt blijven. Nu kan het altijd voorkomen dat je toch het slachtoffer bent geworden van catfishing. Wanneer je erachter komt dat alles wat je verteld is een leugen was, kan dit ontzettend verwarrend zijn.

Hieronder vind je een aantal stappen die je kunt doorlopen als je slachtoffer bent geworden van catfishing. Deze stappen zullen jouw ervaring niet ongedaan maken, maar hopelijk zullen ze wat van de schade beperken en anderen helpen om veilig(er) online te blijven.

1. Geef de catfish geen geld. Als je de catfish in het verleden geld hebt gegeven, stop daar dan mee.
2. Als je hen geld hebt gegeven, bel of neem contact op met je plaatselijke politie, zodat zij een onderzoek kunnen instellen. In sommige gevallen hebben mensen op deze manier hun geld teruggekregen. Immers, het verkrijgen van geld van slachtoffers op deze manier is een vorm van cyberfraude.
3. Blokkeer de catfish op jouw social media-accounts en neem geen contact meer met hem of haar op.
4. Rapporteer de catfish op de website of het platform waar je hem hebt ontmoet. Het kan zomaar eens zijn dat je een toekomstig slachtoffer veel pijn en moeite bespaart.

Tot slot: luister naar je gevoel

Soms kun je een catfish al herkennen zonder één van bovenstaande strategieën te gebruiken. Zit er iets niet helemaal lekker voor je gevoel, of lijkt het niet helemaal te kloppen? Vraagt de persoon in kwestie bijvoorbeeld om geld, persoonlijke informatie, of zijn al zijn of haar social mediaprofielen op dezelfde datum aangemaakt?

Dring dan meteen aan op een videochat. Blijkt een videochatgesprek (of een echte ontmoeting) nooit mogelijk te zijn en eindig je iedere keer weer met een schuldgevoel? Dan word je waarschijnlijk bespeeld en kun je het contact het beste direct verbreken. Luister dus goed naar je gevoel.

Nathan DanielsAuteur

Techredacteur

Meer artikelen uit de sectie Cybercrime

Spam-mail stoppen? Zo blokkeer je ongewenste e-mails

21 maart 2024

Wat is sms-fraude en hoe herken ik smishing (sms-phishing)?

15 november 2022

Wat is swatting en hoe zorg je ervoor dat jij geen slachtoffer wordt?

8 september 2022